Ο δίσκος Συνανθρώπισις του Musaic Duo αποτελεί μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και συγχρόνως πρωτότυπη για τα ελληνικά δεδομένα πρόταση, η οποία σε πρώτο επίπεδο θα μπορούσε να τοποθετηθεί -έστω και συμβατικά- στον ευρύτερο χώρο της λεγόμενης world music σκηνής. Από την πρώτη κιόλας ακρόαση του δίσκου εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς την ιδιαίτερη συνεκτική χημεία-ενέργεια η οποία διακατέχει τους δύο μουσικούς και συμβάλλει αναμφίβολα στη συγκρότηση ενός ακούσματος βιωμένου, ώριμου, στιβαρού και σε κάθε περίπτωση απόλυτα προσωπικού. Οι Musaic Duo αναμετρήθηκαν με τρεις υψηλής δυσκολίας προκλήσεις: α) τη σύγχρονη τροπική σύνθεση, β) τον αυτοσχεδιασμό και γ) τον ενορχηστρωτικό-οργανολογικό μινιμαλισμό.

Η συγκρότηση ενός ολόκληρου album από προσωπικές, και άρα a priori άγνωστες στο ευρύτερο κοινό, συνθέσεις αποτελεί κίνηση υψηλού ρίσκου, ειδικά για τους ακροατές της συμβατικά επονομαζόμενης ελληνικής «παραδοσιακής» μουσικής, οι οποίοι είναι περισσότερο εξοικειωμένοι με την προσπέλαση καθιερωμένου υλικού είτε μέσω εν πολλοίς πανομοιότυπων-αντιγραφικού τύπου επαν-εκτελέσεων, είτε μέσω -κατά το μάλλον ή ήττον- διασκευασμένων προσεγγίσεων. Η πρωτογενής σύνθεση στον χώρο της τροπικής μουσικής, ανεξάρτητα από το βαθμό στον οποίο υπηρετεί το μορφολογικό και αισθητικό προφίλ της μουσικής κουλτούρας στην οποία αναφέρεται, έρχεται να ενισχύσει την πεποίθηση, σύμφωνα με την οποία οι εν λόγω μουσικοί πολιτισμοί όχι μόνο δεν έχουν ολοκληρώσει έναν παρελθοντικό ιστορικό κύκλο, αλλά μπορούν κάλλιστα να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης και σημείο αναφοράς για σύγχρονη δημιουργία. Άλλωστε, οι μουσικές κουλτούρες της ευρύτερης λεκάνης της Μεσογείου, των Βαλκανίων και της Μέσης Ανατολής, έχοντας ιστορικά αναδείξει μια σειρά λόγιων (κοσμικών και θρησκευτικών) ειδών στον αστικό χώρο, αλλά και αντίστοιχο πλήθος λαϊκών ιδιωματικών εκδοχών στην ύπαιθρο, δύνανται να προσφέρουν στη σύγχρονη δημιουργία ευρύ οργανολόγιο, εκλεπτυσμένη μελωδική τροπικότητα, πολυρυθμία και ανεξάντλητο εκφραστικό- υφολογικό βάθος. Οι συνθέσεις των δύο μελών του σχήματος χαρακτηρίζονται από αμεσότητα, ευκρίνεια, συνοχή αλλά και μια εμφανή διάθεση περιχώρησης αυτόνομων αυτοσχεδιαστικών πρακτικών.

Στο σημείο αυτό, λοιπόν, θα είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον να τονιστεί ο παράγοντας του αυτοσχεδιασμού, ο οποίος άλλωστε αποτελεί μια από τις κύριες συνιστώσες του όλου εγχειρήματος. Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, οι συνθέσεις παρέχουν τον κατάλληλο χώρο στους δύο μουσικούς ώστε να λειτουργήσουν ανεξάρτητα από απολύτως προδιαγεγραμμένα μελωδικά και ρυθμικά πρότυπα. Το στοιχείο της αυθόρμητης επιτελεστικής αποτύπωσης θα πρέπει να θεωρηθεί βαρύνουσας σημασίας, ειδικά στη συγκεκριμένη περίπτωση όπου το ηχητικό αποτέλεσμα προκύπτει μέσω της διάδρασης των δύο μουσικών. Ωστόσο, σε καμιά περίπτωση οι εν λόγω αυτοσχεδιαστικές πρακτικές δεν θα ήταν δόκιμο να γίνουν αντιληπτές ως εκτελεστικές απόπειρες άμοιρες υφολογικής, δομικής αλλά και αισθητικής αναγωγής στις επιμέρους μουσικές κουλτούρες «αναφοράς». Οι δύο εκτελεστές, αντλώντας υλικό (φρασεολογικό, διαποικιλματικό, ρυθμολογικό) από τον ευρύ μουσικό πολιτισμό της Ανατολής, αρθρώνουν έναν λόγο επικαιροποιημένο σε τέτοιο βαθμό ώστε να απευθυνθεί άμεσα στον σύγχρονο ακροατή. Σε κάθε περίπτωση, τα αυτοσχεδιαστικά θέματα, τόσο των πνευστών όσο και των κρουστών, χαρακτηρίζονται από υφολογικό πλούτο, τεχνική πολλαπλότητα- πολυπλοκότητα και εκφραστική βαθύτητα.

Ένα ακόμη στοιχείο το οποίο θα πρέπει να πιστωθεί στα ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά της Συνανθρώπισης είναι και η επιλογή των δύο συντελεστών να ερμηνεύσουν τις συνθέσεις τους με τρόπο καθαρά αφαιρετικό, αναφορικά με το οργανολόγιο, «εκτιθέμενοι» κατά συνέπεια σε απόλυτο βαθμό στο κοινό τους. Στη δισκογραφική παραγωγή του Ελλαδικού χώρου η χρήση διευρυμένων τύπων ορχήστρας και εξεζητημένων -σε πολλές περιπτώσεις- ενορχηστρωτικών πρακτικών αποτελεί τη συνήθη, καθιερωμένη πλέον πρακτική στο πεδίο της «παραδοσιακής» και ethnic μουσικής πραγματικότητας. Στις περιπτώσεις αυτές, η ανάδειξη της ερμηνευτικής λεπτομέρειας και της εκφραστικής λεπτότητας θυσιάζεται πολλές φορές στο βωμό της ηχοχρωματικής ποικιλίας και του ακουστικού όγκου. Η μίνιμαλ λοιπόν προσέγγιση που υποστηρίζει το σχήμα έρχεται να αναδείξει με ευκρίνεια μια σειρά από κρίσιμες λεπτομέρειες, όπως η πλούσια διαποίκιλση, η προσεγμένη διαστηματική διατύπωση, η ρέουσα ρυθμική πλαστικότητα, η σαφής φρασεολογική άρθρωση-τονισμός, κ.ά.

Ο Νεκτάριος Σταματέλος είναι εκείνος που εξ ολοκλήρου αναλαμβάνει το κρίσιμο ρόλο της ανάδειξης του μελωδικού περιεχομένου των συνθέσεων. Ο ίδιος επιστρατεύοντας μια ευρύτατη γκάμα τεχνικών και εκφραστικών μέσων που ανιχνεύονται σε πνευστά όργανα του Ελλαδικού χώρου, της Ανατολίας, της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, συγκροτεί μια σειρά από ιδιότυπα ηχοχρωματικά περιβάλλοντα. Πιο συγκεκριμένα, η εκτελεστική προσέγγιση του Σταματέλου στο νέυ παραπέμπει σε καθιερωμένες τεχνικές που εντοπίζονται σε όργανα όπως το αραβικό νάυ, το πέρσικο νέυ, η φλογέρα, το καβάλι, το τουρκικό kaval, το ινδικό μπανσούρι, το αιγυπτιακό kawala, κ.ά. Ο διαυγής, πλούσιος και παράλληλα εσωστρεφής του ήχος σε συνδυασμό με τη διαστηματική του ακρίβεια και την δεξιοτεχνική διαχείριση του διαποικιλματικού μέρους, συγκροτούν σαφέστατα μια ολοκληρωμένη, σύγχρονη εναλλακτική πρόταση εκτελεστικής διαχείρισης ενός οργάνου σε μεγάλο βαθμό χαρακτηρισμένου αισθητικά από το θρησκευτικό-μυστικιστικό του υπόβαθρο.

Ο Γιάννης Ευσταθόπουλος συμβάλλει στο όλο εγχείρημα, όχι ως συμβατικός κρουστός ο οποίος καλείται να υποστηρίξει διεκπεραιωτικά το μελωδικό υλικό-όπως δυστυχώς συμβαίνει συχνά-, αλλά ως ισότιμος «συνομιλητής» της επιτελεστικής πραγμάτωσης. Πιο συγκεκριμένα, τα κρουστά βρίσκονται σε άμεσο διάλογο με τα πνευστά, με βασικά χαρακτηριστικά την υψηλή αίσθηση μέτρου και την εν γένει μεθεκτική διάθεση. Ο Ευσταθόπουλος χτίζει φράσεις και νοήματα μέσω των ρυθμικών του παλμών αποφεύγοντας τις ακραίες περιπτώσεις της αυτιστικής αποστασιοποίησης ή της υπερβάλουσας διαχητικότητας-παρεμβατικότητας. Ο ήχος του μεστός, στιλπνός, άμεσος, ακριβής μεν αλλά παράλληλα εύπλαστος και κατά συνέπεια αλλότριος οποιασδήποτε άκαμπτης, στατικής χρονικά, «συγκερασμένης» ρυθμικής αντίληψης. Ο ρυθμικός του λόγος πραγματώνεται μέσω της τεχνικής του ευχέρειας-δεξιότητας στα frame drums, στα σετ τυμπάνων και στα ιδιόφωνα κρουστά, στα οποία και εφαρμόζει τεχνικές τόσο από μουσικές κουλτούρες της Ανατολής με πλούσιο ρυθμολογικό ενδιαφέρον, όπως η Ινδική, η Αραβική, η Περσική, κ.ά, όσο και αντίστοιχες, προερχόμενες από είδη της σύγχρονης δημοφιλούς μουσικής. Τέλος, σε επίπεδο τεχνικό εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η εύστοχη ένταξη από τον ίδιο αναλυμένων πολυρυθμικών σχημάτων εντός του βασικού-κυρίαρχου ρυθμικού πλαισίου.

Ο διάλογος των πνευστών με τα κρουστά στη Συνανθώπιση παραπέμπουν σε ένα ηχοτοπίο αρχέγονο αλλά παράλληλα εξίσου σύγχρονο. Πριμιτιβικό και φαινομενικά ακατέργαστο στην εσώτερή του υφή αλλά στην πραγματικότητα λεπτομερώς επεξεργασμένο ως προς την τελική του απόδοση. Ο κυρίαρχος ηχοχρωματικός καμβάς τη πεντατονίας που κατά κανόνα δεσπόζει, προσφέρει το κατάλληλο πλαίσιο ώστε να αναπτυχθούν ακουστικά θέματα με αναγωγές έμμεσες ή άμεσες σε προφορικές π.χ ινδική, αφρικανική, ή σύγχρονες μουσικές όπως π.χ η Jazz. Ο παρών δίσκος αποτελλεί ένα έξοχο δείγμα πρωτογενούς συνθετικής παραγωγής αλλά και εκτελεστικής αποτύπωσης, το οποίο έχει προκύψει ως προϊόν της κατά τον Walter Ong δευτερογενούς-διαμεσολαβημένης Προφορικότητας. Η δυνατότητα των δύο μουσικών να κοινωνήσουν μέσω media (δισκογραφία, θεωρητικές συγγραφές, διαδίκτυο, ρεπερτοριακές συλλογές) μιας σειράς προφορικών μουσικών ειδών ευρύτερων του γεωγραφικού χώρου προέλευσης και δράσης τους, δίνει την αφορμή για την άρθρωση ενός σύγχρονου μουσικού λόγου, ο οποίος να μην χρήζει κάποιας απόλυτης ειδολογικής κατάταξης σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό-αισθητικό μέγεθος. Αυτή ακριβώς η ετερόκλητη-πολυσυλλεκτική υφή του εγχειρήματος το καθιστά εξαιρετικά συναρπαστικό, τολμηρό, πρωτοπόρο, και ως εκ τούτου, επαρκώς απαιτητικό και ιδιοπρόσωπο. Σε κάθε περίπτωση, ανάλογα εγχειρήματα τόσο σε συνθετικό επίπεδο όσο και σε αντίστοιχο επιτελεστικό, δύνανται να συνεισφέρουν καθοριστικά σε μια ευρύτερη διαδικασία στυλιστικής όσμωσης και ειδολογικής σύγκρασης που επιτελείται στη σύγχρονη μουσική πραγματικότητα του Ελλαδικού χώρου.

Καλή μας ακρόαση!

Νίκος Ανδρίκος

Επίκουρος Καθηγητής

Τμήμα Μουσικών Σπουδών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων